Rais wa Marekani wakati huo, Bill Clinton, akiwa na mwenzake wa Urusi, Boris Yeltsin, wakati wa ziara rasmi ya kwanza ya Mmarekani huyo nchini Urusi.
Mnamo mwaka 2015, Rais wa Urusi Vladimir Putin alimwambia mkurugenzi wa filamu ya Oliver Stone kwamba miongo kadhaa kabla alikuwa amependekeza Marekani iijumuishe Urusi katika Jumuiya ya Mkataba wa Atlantiki ya Kaskazini (NATO).
"Nakumbuka ziara rasmi ya mwisho ya Rais Bill Clinton hapa Moscow. Na nikamwambia, huku natania wakati huohuo niko makini, ' Labda Urusi ifikirie kujiunga na NATO,'" Putin alisema.
Alitoa maoni yake kabla ya kuelezea muungano wa kijeshi kama muundo wa Vita Baridi, vinavyoundwa na nchi ambazo zinaitegemea Marekani.
Ingawa Putin hakuwahi kuweka wazi nia yake ya kweli katika kutoa maoni hayo kwa Clinton, mwanahistoria Timothy Sayle, mwandishi wa Enduring Alliance: A History of NATO and the Postwar Global Order, anasema kwamba katika miaka ya 1990 kulikuwa na dirisha dogo la fursa kwa Urusi kujiunga na NATO.
Umoja wa Kisovieti ulikuwa umetoweka na utaratibu mpya wa ulimwengu ukatokea.
Katika muktadha huu, sheria ya msingi wa "NATO" ilitiwa saini mwaka 1997, makubaliano ya kujenga uhusiano wa ushirikiano katika masuala ya usalama kati ya nchi hiyo na muungano wa kijeshi.
Unaweza kusoma pia:
- YA MSINGI:Mzozo wa Ukraine: Kwanini Urusi inaivamia Ukraine na Putin anataka nini?
- UFAFANUZI:Mzozo wa Ukraine: Swift ni nini na kwa nini kuipiga marufuku Urusi ni muhimu sana?
- UCHAMBUZI:Mzozo wa Ukraine: Putin humsikiliza nani?
- KWENYE RAMANI:Uvamizi wa Ukraine: Shambulio la Urusi kwenye ramani
- ZELENSKY:Volodymyr Zelensky: Mfahamu rais wa Ukraine aliyeacha umaarufu wake wa TV na kuingia kwenye siasa
- PUTIN:Vladimir Putin: Rais wa Urusi aliyeagiza shambulio Ukraine
- SILAHA:Mzozo wa Ukraine:Makombora ya stinger na silaha nyingine kali zinazotumiwa Ukraine
Miaka mitano baadaye Baraza la NATO-liliundwa Urusi. Ili kuimarisha uhusiano huu, Urusi hata ilishinda kiti cha kudumu katika makao makuu ya shirika huko Brussels.
"Lakini pia, katika miaka ya 1990, kulikuwa na mambo mengine ambayo yaliiweka karibu NATO na Urusi.
Vita vya Urusi huko Chechnya vilishawishi wengi katika nchi wanachama wa NATO kwamba Urusi haijawa nchi ambayo inaweza kuungana kama mshirika wa NATO," alisema. profesa, ambaye pia ni mkurugenzi wa Idara ya Uhusiano wa Kimataifa katika Chuo Kikuu cha Toronto, nchini Canada.
"Nchi wanachama walikuwa na wasiwasi kuhusu mtindo na mwenendo wa Urusi katika migogoro hiyo.
Wakati huo huo, mwaka wa 1999, Warusi hawakuamini nia ya NATO, kwa sababu ya kulipuliwa kwa Kosovo," anasema mwanahistoria huyo.
Sayle alitaja kwamba hii iliunganishwa na vita vya uhuru na kutekwa upya kwa eneo la kujitenga la Chechnya na uvamizi wa kijeshi wa NATO dhidi ya Waserbia.
Muungano huo ulianzisha mashambulizi ya mabomu bila ya uchokozi dhidi ya mojawapo ya nchi wanachama wake kutokea au kuwa na kibali cha Baraza la Usalama la Umoja wa Mataifa.
"Mwishowe, mvutano huo ulipita kipindi hiki cha matumaini," Sayle anasema.
Ikiwa Urusi ingejiunga na NATO, labda Nato isingeweza kuvamia Crimea mnamo 2014, kwa mfano.
Hiki kilikuwa kitendo cha kwanza cha kuongezeka kwa mvutano uliosababisha uvamizi kamili wa Ukraine mnamo 2022.
Tunashughulikia haya na maelezo mengine kwa kina zaidi katika nukuu za mahojiano na Timothy Sayle, yaliyofanywa na BBC News Brazil na kuhaririwa kwa ufupi na uwazi.
Je, ni kwa kiasi gani NATO ndio sababu halisi ya vita hivi?
Hotuba na maoni yaliyotolewa na wanadiplomasia na viongozi wa Urusi, akiwemo Rais Putin, yaliashiria uwezekano wa Ukraine kujiunga na NATO siku moja, kama maelezo ya vita hivi.
Lakini kabla ya uvamizi wa Urusi, pengine hakukuwa na njia ya haraka ya kuingia Ukraine kwenye kambi hiyo.
Kumekuwa na mgawanyiko ndani ya muungano huo tangu 2008 kuhusu kama lilikuwa ni wazo zuri kwa Ukraine kujiunga, huku washirika wengi wakipinga kuingia kwa haraka.
Kwa hivyo NATO sio sababu haswa ya uamuzi wa Urusi kufanya uvamizi huu.
Imesema hivyo, itakuwa ni makosa kupuuza ukweli kwamba tangu kumalizika kwa Vita Baridi, mataifa mengi ya Ulaya yamejiunga na NATO, na mataifa haya yanajumuisha washirika wa zamani wa 'Warsaw Pact' na hata jamhuri za zamani za Umoja wa Kisovieti.
Na kuna mgawanyiko kati ya jinsi Urusi inavyoiona NATO na jinsi washirika wa NATO wanavyojiona.
Kwa upande mwingine, washirika wa NATO wanazungumza - na nadhani wanafikiria kuwa - muungano huo ni kama wa kujihami, bila mpango wa kushambulia Urusi.
Warusi, hata hivyo, wanataja baadhi ya vitendo vya NATO katika miaka ya 1990, kama vile kulipuliwa kwa Serbia mnamo 1999, kama ishara kwamba NATO inahusika katika hatua za kukera na kwa hivyo upanuzi wake unaweza kuleta tishio.
Kwa nini NATO, iliyoundwa wakati wa Vita Baridi, haikumaliza Umoja wa Kisovieti?
Ni kweli kwamba NATO iliundwa kutetea Ulaya na kuzuia Umoja wa Kisovieti kutumia nguvu zake za kisiasa na kijeshi katika eneo hilo.
Lakini haikuwa hivyo tu, Muungano huo ukawa makao mapya kwa Ujerumani haswa Ujerumani Magharibi. Ilikuwa tu chini ya mwavuli wa NATO ambapo Ujerumani iliweza kusimama kijeshi tena baada ya Vita vya pili vya dunia.
Na, Vita Baridi vilipodumu kwa miongo minne, NATO pia iliweka kanuni ya kuandaa sera ya ulinzi ya Washirika, mfumo wa maendeleo ya sera ya usalama na ulinzi ya Ulaya baada ya vita.
Kimsingi, mataifa ya Ulaya yalizoea ulimwengu wa baada ya vita chini ya mfumo wa NATO.
Kwa njia hii walijilinda kutokana na mizozo ambayo inaweza kuzuka katika bara, sio tu na Umoja wa Kisovieti, lakini kati yao wenyewe, kwa sababu, kama tunavyojua, washirika wengi wa NATO waligombana katika nusu ya kwanza ya 20. karne.
Pamoja na kuanguka kwa Umoja wa Kisovieti, kulikuwa na Urusi, ambayo ilikuwa na nguvu kubwa ya kijeshi, na majimbo yanayoibuka. NATO ilitoa jibu linalowezekana kwa matatizo ya usalama ambayo yangetokana na muundo mpya wa Ulaya Mashariki.
Lakini wakati Umoja wa Kisovieti ulipoanguka, je, kulikuwa na makubaliano kati ya kiongozi wa Usovieti Mikhail Gorbachev na Rais wa wakati huo wa Marekani George H. Bush kuteka mipaka ya NATO ya mashariki kwenye mipaka ya Ujerumani na si nje ya mipaka hiyo? Na kama ilikuwepo, kwa nini haikutimizwa?
Kuna kauli maarufu sana ya Waziri wa Mambo ya Nje wa Marekani wakati huo James Baker (kati ya 1989 na 1992) katika majadiliano yake na Wasovieti kuhusu mustakabali wa Ujerumani na jinsi nchi hiyo ingeingia katika vita vya baada ya vita vya dunia na Vita Baridi vilivyofuata.
Na katika mazungumzo hayo, Baker alielea wazo kwamba mamlaka ya NATO hayatasogeza nchi nyingine mashariki zaidi ya Ujerumani.
Kauli hiyo ilitolewa, lakini Wamarekani waliiondoa haraka katika mazungumzo na Wasovieti na Warusi, na katika taarifa za umma walisema hii haitafanya kazi.
Na katika mazungumzo yaliyofuata kati ya Bush na Gorbachev, wa pili walikubali kwamba Ujerumani iliyoungana ilikuwa na haki, kama mataifa mengine huru barani Ulaya, kuchagua miungano yake yenyewe.
Kilichopo, baadaye, ni mikataba rasmi, kama ile ya Budapest mwaka 1994, ambapo Marekani na Urusi zilitoa dhamana ya usalama kwa Ukraine kuheshimu mipaka yake, ambayo imekiukwa kiwazi.
Putin alimwambia mkurugenzi Oliver Stone, katika mahojiano ya 2015, kwamba alipendekeza kwa umakini, nusu kwa utani kwa Bill Clinton kwamba Urusi ijiunge na NATO.
Ilikuwa ni uwezekano wa kweli? Kwa nini haikutokea na nini kingetokea ikiwa Urusi ingejiunga?
Wazo la Urusi kujiunga na NATO kweli linarejea miaka ya 1950. Mapema mwaka wa 1954, Umoja wa Kisovieti ulipendekeza kujiunga na NATO na huo ulikuwa mkakati wa mahusiano ya umma, aina ya hoja ya propaganda ambapo Wasovieti walijua NATO ingesema hapana.
Nadhani katika miaka ya 1990 kulikuwa na matumaini ya kweli kwamba uhusiano kati ya NATO na Urusi inaweza kukua na kuwa karibu.
Na kumekuwa na hatua kadhaa kuelekea hili, kama vile Sheria ya Kuanzishwa kwa NATO-Russia, Baraza la NATO-Russia, na juhudi zinazoendelea za kujenga uhusiano kati ya nchi na jumuiya hiyo.
Lakini pia kulikuwa na mambo mengine katika miaka ya 1990 ambayo yaliwatenganisha.
Vita vya Urusi huko Chechnya vilisadikisha watu wengi katika nchi wanachama wa NATO kwamba Urusi haikuwa kweli kuwa nchi ambayo inaweza kuendana vizuri na mmoja wa washirika wa NATO.
Mtindo na mwenendo wa Urusi katika vita hivyo ulitoa sababu ya wasiwasi.
Wakati huohuo, mnamo 1999, Warusi walishuku nia ya NATO katika kulipua Kosovo. Kwa hivyo, misuguano iliyowatenganisha katika miaka yote ya 1990 ilizidi kipindi hiki cha matumaini.
Lakini kuna kipengele kingine muhimu hapa, na inahusiana na upanuzi wa NATO katika miaka ya 1990.
Nilitaka kufikia hatua hiyo. Kati ya nchi 30 za sasa za NATO, 14 ni za jamhuri ya zamani za Soviet au nchi katika eneo la ushawishi la Urusi.
Kwa nini? Je, Marekani iliamua kwa maksudi kuzileta nchi hizi katika nyanja yake ya utekelezaji au nchi hizi zilitafuta NATO?
Hakika ni barabara ya njia mbili.
Lakini mara tu baada ya kuvunjika kwa Mkataba wa Warsaw, baadhi ya washirika wakubwa wa Soviet waliomba kujiunga na NATO.
Wamarekani na washirika wao walielewa kuwa hii itakuwa shida kwa Urusi, lakini walichagua kujumuisha majimbo haya katika muungano.
Lakini ukweli kwamba majimbo haya yalituma maombi ya kujiunga na NATO na kwamba hakuna hata mmoja wao aliyelazimishwa kufanya hivyo ni muhimu sana. Mataifa haya yaliamini kwamba yangekuwa salama ikiwa yangejiunga na NATO kuliko ikiwa yangebaki huru au kutafuta aina fulani ya uhusiano na Urusi tena.
Ingawa propaganda nyingi za Kirusi zinawasilisha hii kama hatua ya uchokozi wa NATO au Ulaya Magharibi, kile inachoelezea ni wasiwasi wa mataifa ya mpaka wa Urusi na jirani zao.
Hilo linazua maswali ya kweli kuhusu kwa nini mataifa haya hayataki kujiunga na muungano na Urusi au hayatarajii Urusi kuyapa usalama.
Na jibu, nadhani, linahusiana na uzoefu wao wakati wa Vita Baridi na Umoja wa Kisovieti, ambapo mara nyingi hawakuzungumza au kuzingatiwa.
Je, NATO inatumika kama chombo cha udhalilishaji na tishio dhidi ya Urusi?
Nadhani NATO na Umoja wa Ulaya ni tishio kwa Vladimir Putin, lakini si kwa maana ya kijeshi.
Wanawakilisha tishio la kisiasa kwake wanapotumikia watu wa Urusi kama kielelezo cha njia tofauti ya maisha. Hivyo kwa maana hiyo, nadhani Putin yuko sahihi kuhangaikia NATO na Umoja wa Ulaya.
Lakini pia nadhani NATO ni chombo chenye ufanisi cha propaganda kwa Putin kwa sababu ya jukumu lake katika Vita Baridi na mipango yake ya vita dhidi ya Umoja wa Kisovieti. Ni chombo cha propaganda ambacho hutumikia kuwakusanya Warusi karibu na uongozi wake.
Putin tayari alisema kuwa katika NATO kuna maoni mawili tu: moja ya Amerika na moja mbaya. Je, mtazamo huu ni kweli?
Nilisoma kumbukumbu za Baraza la NATO la Atlantiki ya Kaskazini na rekodi za kibinafsi za majadiliano ambayo yanaelezea jinsi NATO imefanya kazi tangu kuanzishwa kwake.
Wamarekani huwa hawapati wanachotaka.
Misimamo yake mara nyingi hushinda katika muungano, lakini Marekani inafanya kazi kwa bidii kuwashawishi washirika wengine kuwa msimamo wake ni sahihi.
Hivyo hutumia NATO kama taasisi kuwashawishi, kueleza na kuwashawishi washirika wake kuhusu sera yake.
Wanashiriki habari kuhusu maadui watarajiwa na wanafanya kazi kuleta muungano kwenye maafikiano.
Na majimbo mengine pia yanafanya kazi kwa njia hii. Kwa hivyo, sio kwamba mshirika mwenye nguvu anaamuru tu sera kwa wengine.
Ikiwa kuna ukosoaji wowote wa NATO, ni kwamba inaenda polepole sana kwa sababu washirika wote wanathamini makubaliano na kujaribu kufikia makubaliano ya pamoja. Kwa hivyo sidhani kama tabia ya Vladimir Putin ni sahihi.
Tumeona nchi za NATO zikiipa Ukraine silaha na kufadhili wakati wa mzozo huu.Je, kuna hali yoyote ambapo NATO inaweza kuingia katika vita hivi kutuma wanajeshi kupigana? Na nini mustakabali wa muungano huu?
Washirika na NATO yenyewe wanakuwa makini sana katika matamshi yao ili kuweka wazi kwamba hawatajiunga na vita nchini Ukraine.
Lakini inaweza kuona vita hivi vikiongezeka kwa njia tofauti, na kwa hakika hiyo ingehusisha NATO.
Ya kwanza itakuwa ikiwa Warusi walijaribu kuzuia silaha hizi ambazo washirika wanatuma Ukraine.
Silaha hutiririka nchini Poland na shambulio dhidi ya Poland litakuwa shambulio dhidi ya mshirika wa NATO, na huenda ikaanzisha Kifungu cha 5 cha ulinzi wa pande zote na vita vikubwa zaidi.
Uwezekano mkubwa zaidi itakuwa shambulio la Urusi kwa Balkan, ambalo pia litahusisha kuwezesha utaratibu huo.
Uwezekano mwingine, na nadhani uwezekano mkubwa zaidi, ni kwamba wito huu unaokua kwa NATO kutekeleza eneo lisilo na ndege juu ya Ukraine na msaada wa umma kwa Ukraine katika nchi za NATO, hasa na mashambulizi ya Urusi dhidi ya raia, au matumizi ya uwezekano wa kibaolojia au silaha za kemikali, hutoa shinikizo kali hivi kwamba viongozi wa shirika wanahisi hitaji la kuingilia kati.
Kivipi?
Iwapo Urusi ingeshambulia ndege hizi za NATO angani juu ya Ukraine, hiyo tayari ingezua shinikizo zaidi kwa washirika kuongeza ukubwa wa vita.
Au ikiwa Warusi watajaribu kuharibu viwanja vya ndege ambavyo ndege hizi za NATO hutoka. Kwa hivyo nadhani eneo lisiloweza kuruka lingeipa vita mantiki yake, ambayo kwa hakika inaweza kuongezeka, ingawa sivyo kila upande unataka.
Kuna tatizo kubwa zaidi kwa NATO baada ya vita hivi, au hata kwa vita kuendelea. Hili ni jambo muhimu katika historia yao. Tunaona baadhi ya mifumo ya Vita Baridi ikiibuka tena, huku Marekani ikituma wanajeshi zaidi Ulaya na kuweka wazi kwamba itaheshimu majukumu yake ya NATO.
Lakini tofauti na Vita Baridi, tunaona Ulaya ikiwa imeungana zaidi na tayari kufanya mabadiliko makubwa katika sera na bajeti yake ya ulinzi, na Wajerumani wanaonekana kuongoza mbele hiyo.
Hii ina maana halisi kwa NATO.
Ulaya iliyoungana na yenye nguvu zaidi, ambayo itatumia zaidi katika utetezi wake yenyewe, inapunguza nafasi ya Marekani, ambayo inataka kuzingatia Asia. Inaonekana kuna mgawanyiko mpya wa kazi ndani ya NATO, na watu wa bara la ulaya kuchukua ulinzi wa Ulaya.
No comments:
Post a Comment